یا فاطمه الزهرا

قلبی و شهودی
شناخت قلبی، حضوری و بی‏ وساطت مفاهیم است. این گونه شناخت در عرصه تعلیم و تعلم نمی‏گنجد؛ زیرا تعلیم و تعلّم تنها از رهگذر الفاظ و مفاهیم تحقّق می‏پذیرد.
با این حال، هر دو گونه شناخت، در نهاد بشر ریشه دارند و با مجاهدات علمی و عملی می‏بالند و تعالی می‏یابند. در خداشناسی عقلیِ فطری، انسان با عقل فطری بی‏آن‌که به تلاش و اکتساب نیازمند شود، به وجود خدا پی می‏برد؛ امّا در خداشناسی قلبیِ فطری، انسان، توجّه خویش را از دنیا می‏بُرد و دلبستگی‏ اش را می‏گسلد و گاه در حال اضطرار چنین می‏شود و تعلّقات خویش را رها می‏کند و در جان خود، خدا را می‏یابد. بدین سان، توجّه به غیر خدا و دل بستن به زینت‏های دنیوی، مایه غفلت و قطع رابطه با خدا است. این گونه شناخت کما بیش در همه انسان‏ها نهفته است و از گذر ذکر و فرمانبرداری خدا یا پیشامدهایی ویژه، ژرفا می‏گیرد و گسترش پیدا می‏کند. مراد از «رویت قلبی» که برخی روایات بر آن اشارت برده‏ اند، همین معرفت شهودی است. در برخی روایات نیز از شناخت خدا به وساطت خود او -نه آفریدگان- سخن رفته است که مراد همین معرفت است و هم‌چنین، «معرفت نفس»، که در روایات‏ بزرگان معصوم (ع) نزدیک‏ترین راه به شناخت خدا شمرده شده است، بر این پایه استوار است.
پای‏فشاری قرآن کریم بر ضرورت شناخت خدای متعال، تنها برای نیل انسان به معرفت مفهومی و کلّی از اسماء و صفات خداوند نیست. هدف قرآن این است که انسان از درون با خدا آشنا گردد و به معرفت حضوری و شهودی راه یابد.
برخی دانشمندان شیعه، مراتب شناخت خدا را به مراتب شناخت آتش تشبیه کرده‏ اند. پایین‏ ترین مرتبه شناخت آتش آن است که آدمی از وجود و اوصاف آتش آگاه شود و این همانند شناخت کسی است که بی دلیل و از روی تقلید، وجود خدا را تصدیق می‏کند. مرتبه بالاتر این است که آدمی دود آتش را ببیند و از این طریق بر وجود آتش دلیل آورد. این همانند شناخت کسی است که از گذر براهین و استدلال‏های عقلی به وجود خداوند پی می‏برد. مرتبه والاتر آن است که کسی کنار آتش رود و گرمایش را حس کند و با نور آن، دیگر موجودات را بیند و این همانند مرتبه کسی است که به خدا ایمان دارد و قلب او به وجود خدا اطمینان یافته و یقین کرده است که خدا، نور آسمان‌ها و زمین است. برتر از این، مرتبه کسی است که در آتش می‏سوزد و با همه هستی خویش، وجود آن را لمس می‏کند و این همانند مرتبه اهل شهود است که در خدای متعال فانی گشته‏ اند و از خود -جدا از خدا- هیچ ندارند.
.
شناخت خدا -به ویژه در مراتب بالا- تأثیر چشمگیری در خلق و خوی و رفتار انسان دارد و حالاتی همانند خوف، خشیت، محبت و شوق می‏آفریند.